หัตถกรรมเครื่องปั้นดินเผา คือหนึ่งในอาชีพสําคัญที่สืบทอดกันมายาวนานในชุมชน หลายแห่งของประเทศไทย และเครื่องปั้นดินเผาด่านเกวียน ถือเป็นงานหัตถกรรมขึ้นชื่อจากอำเภอโชคชัย จังหวัดนครราชสีมา เอกลักษณ์ที่สำคัญ คือทำจากดินเหนียวคุณภาพดีในท้องถิ่น ซึ่งมีแร่เหล็กสูง เนื้อดินมีความเหนียว ทนทาน เผาแล้วจะให้สีเข้ม มันเงา มีเสียงกังวานเมื่อเคาะ และไม่รั่วซึม จนมีการพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์หลากหลาย เช่น เครื่องใช้ในครัวเรือน ของตกแต่งบ้าน และแม้กระทั่งเครื่องประดับ แต่ผู้ประกอบอาชีพหัตถกรรมเครื่องปั้นดินเผาจํานวนมาก ต้องประสบปัญหาโดยเฉพาะทางด้านความสามารถในการแข่งขัน เมื่อการควบคุมคุณภาพด้วยการเผาแบบดั้งเดิมนั้นทำได้ยาก
ต้นตอหลักที่เป็นปัญหา คือขาดการพัฒนากระบวนการผลิตให้สอดคล้องกับคุณสมบัติของ เนื้อดินที่เปลี่ยนแปลงไปตามสภาพสิ่งแวดล้อม และมีการลอกเลียนแบบกัน โดยขาดการพัฒนา รูปแบบผลิตภัณฑ์ ให้ตอบสนองต่อความต้องการของผู้ซื้อ อีกทั้งขาดการพัฒนาเครื่องมือที่ได้ มาตรฐานในการผลิต และที่สําคัญที่สุดคือการใช้เตาเผาแบบดั้งเดิมที่ไม่ได้คุณภาพ ควบคุม คุณภาพการผลิตไม่ได้ ทําให้ผลิตภัณฑ์ขาดคุณภาพไม่เป็นไปตามจุดประสงค์การนําไปใช้ที่ เหมาะสม
ลักษณะเตาเผาแบบดั้งเดิม เป็นเตาฟืน ก่อให้เกิดปัญหาหลายประการ ทั้งการควบคุม อุณหภูมิที่ไม่สม่ําเสมอ คุณภาพผลิตภัณฑ์ที่ไม่คงที่ เกิดของเสียจากการแตกร้าวและ การปล่อยมลพิษทางอากาศ (เขม่าควัน) ส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและคุณภาพชีวิต ของคนในชุมชน นอกจากนี้ การพึ่งพาฝากเผาในเตาขนาดใหญ่ทําให้ผู้ประกอบการ ต้องเสียค่าใช้จ่ายสูงและไม่สามารถควบคุมกระบวนการผลิตได้อย่างเต็มที่ สถานการณ์เหล่านี้ ส่งผลทําให้ผลิตภัณฑ์ต้นทุนสูงขึ้น ขาดคุณภาพทําให้สินค้าราคาต่ําลง และขาดความน่าสนใจและ ต้องเลิกกิจการไปในที่สุด
การวิจัยนี้จึงมุ่งเน้นการนําเสนอแนวทางแก้ไขปัญหาด้วย “นวัตกรรมเตาเผาเซรามิก เชื้อเพลิงแก๊ส LPG” ซึ่งเป็นเทคโนโลยีที่เหมาะสม (Appropriate Technology) ที่ได้รับ การพัฒนาเพื่อตอบสนองความต้องการของผู้ประกอบการรายย่อย โดยมีคุณสมบัติเด่นคือเป็น เตาเผาขนาดเล็ก เคลื่อนย้ายง่าย ประหยัดเชื้อเพลิง สามารถควบคุมอุณหภูมิได้สูงถึง 1,250 องศาเซลเซียส ด้วยเทคนิคการเผาที่หลากหลายได้ และยังเป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อมมากกว่าเตาฟื้น แบบเดิม การนําเทคโนโลยีนี้มาปรับใช้ร่วมกับการถ่ายทอดองค์ความรู้ด้านการออกแบบและ เทคนิคการผลิตที่เชื่อมโยงกับคุณภาพของเตาเผา จึงเป็นกลไกสําคัญที่จะช่วยยกระดับคุณภาพ ผลิตภัณฑ์ สร้างมูลค่าเพิ่ม และเสริมสร้างความเข้มแข็งทางเศรษฐกิจให้แก่ผู้ประกอบการในชุมชน ได้อย่างยั่งยืน ภาพ นวัตกรรมเตาเผาเซรามิกเชื้อเพลิงแก๊ส LPG งานวิจัยดังกล่าวนี้จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อประยุกต์การใช้เทคโนโลยีที่เหมาะสม ในการยกระดับเศรษฐกิจฐานรากและแก้ไขปัญหาหนี้สินครัวเรือน โดยมุ่งเน้นการพัฒนาและ ถ่ายทอดนวัตกรรมเตาเผาเซรามิกที่ใช้เชื้อเพลิงแก๊ส LPG ให้แก่ผู้ประกอบการเครื่องปั้นดินเผาใน พื้นที่ 5 ตําบล (6 กลุ่ม) ได้แก่ 1) อําเภอเมือง ตําบลจอหอและสีมุม รวม 2 ตําบล ในพื้นที่จังหวัด นครราชสีมา 2) อําเภอโชคชัย ตําบลด่านเกวียนและตําบลท่าอ่าง รวม 2 ตําบล ในพื้นที่จังหวัด นครราชสีมา 3) อําเภอหนองบุนมาก ตําบลสารภีรวม 1 ตําบล ในพื้นที่จังหวัดนครราชสีมา 4) อําเภอเทพสถิต ตําบลโป่งนกรวม 1 ตําบล ในพื้นที่จังหวัดชัยภูมิ
การวิจัยได้ดําเนินการผ่านการลงพื้นที่สํารวจความต้องการจริง การสร้างความร่วมมือกับ เครือข่ายระดับตําบล และการพัฒนา “นวัตกร” ในชุมชนให้เป็นผู้ถ่ายทอดความรู้ ระเบียบวิธีวิจัย ประกอบด้วยการเก็บข้อมูลเชิงปริมาณและคุณภาพผ่านเครื่องมือที่หลากหลาย โดยเปรียบเทียบ ผลลัพธ์ก่อนและหลังการเข้าร่วมโครงการของผู้ประกอบการเป้าหมาย ผลการศึกษาชี้ให้เห็นว่า เตาเผาที่พัฒนาขึ้นมีประสิทธิภาพสูงสามารถใช้พลังงานได้อย่างคุ้มค่า โดยใช้แก๊ส LPG ในปริมาณเฉลี่ย 7.5 กิโลกรัมสําหรับการเผาที่อุณหภูมิ 800°C และ 9.85 กิโลกรัมสําหรับอุณหภูมิ 1,200°C สะท้อนถึงการลดต้นทุนการผลิตที่ชัดเจนและส่งผลต่อมูลค่าของราคาที่เกิดขึ้นสอดคล้อง กับคุณภาพ
อย่างไรก็ตามโครงการฯยังได้ถ่ายทอดเทคโนโลยีให้แก่ผู้เข้าร่วมอบรมจํานวน 71 คน มีความพึงพอใจในระดับ “มาก” (ค่าเฉลี่ย 4.75) ต่อองค์ความรู้และทักษะเชิงปฏิบัติที่ได้รับ ส่งผล ให้เกิดนวัตกรในชุมชน 17 คนที่สามารถทําหน้าที่เป็น “พี่เลี้ยง” ในการขยายผลองค์ความรู้ต่อไป ขณะที่ผลทางด้านเศรษฐกิจพบว่าผู้ประกอบการมีรายได้เพิ่มขึ้นเฉลี่ยร้อยละ 36.80 ต่อเดือน และ สามารถสร้างมูลค่าเพิ่มให้ผลิตภัณฑ์โดยยื่นจดสิทธิบัตรการออกแบบได้ถึง 30 เรื่อง ขณะที่ ผู้ประกอบการมีความรู้ความสามารถในการแข่งขันและเข้าร่วมประกวดได้รับรางวัล จํานวน 1 คน
นอกจากนี้การวิเคราะห์ ROI ยังแสดงให้เห็นว่าผู้ประกอบการมีกําไรสุทธิต่อเดือนเพิ่มขึ้น จากเดิมที่มีปัญหาขาดทุนไปสู่การมีกําไรสุทธิระหว่าง 5,739.38 บาท ถึง 12,575 บาท
ผลการวิจัยยืนยันว่าการประยุกต์ใช้เทคโนโลยีที่เหมาะสมเตาเผาด้วยเชื้อเพลิงจากแก๊ส LPG และการสร้างความร่วมมือจากทุกภาคส่วนสามารถช่วยยกระดับอาชีพเครื่องปั้นดินเผาใน ท้องถิ่นให้มีคุณภาพและสร้างรายได้ที่มั่นคงได้อย่างแท้จริง
